4 +11 μύθοι για την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Από το «δεν υπήρχαν νεκροί», την «ιστορία» της Ηλένιας και την «ήπια» χούντα έως τα επιχειρήματα άμεσης και έμμεσης απαξίωσης της εξέγερσης - Γράφει ο Τάκης Κατσιμάρδος

Δεν έχει σημασία σε ποιόν ανήκουν τα δυο αποσπάσματα, που ακολουθούν. Αλλά η ουσία τους, οι προεκτάσεις και οι προβολές τους.

Ο Τάκης Κατσιμάρδος

«Πρόκειται για ένα τερατώδες παραμύθι (η εξέγερση του Πολυτεχνείου) του οποίου το μέγεθος το ξεπερνά μόνον ο μύθος του λεγομένου Εβραϊκού Ολοκαυτώματος, καθότι ο μύθος του Ολοκαυτώματος έχει παγκόσμια απήχηση, ενώ ο μύθος του Πολυτεχνείου επινοήθηκε αποκλειστικώς για εσωτερική κατανάλωση, στο πλαίσιο της παγίας τακτικής της Αριστεράς για την κατασκευή ψευδοηρώων…»

Πρόκειται για απόσπασμα από κείμενο «θεωρητικού» της ακροδεξιάς, που διακινείται με διάφορες παραλλαγές σε δεκάδες ακροδεξιές, χρυσαυγίτικες κι άλλες παρόμοιες ιστοσελίδες για τους «μύθους του Πολυτεχνείου». Αποκαλύπτει μ΄ ανατριχιαστικό τρόπο τη σύνδεση της χιτλερικής σκέψης και πρακτικής, με το σημερινό νεοφασισμό στις διάφορες παραλλαγές του. Δυστυχώς, οι παραληρηματικές «αποδείξεις» περί άλλων «μύθων» δεν διακινούνται μόνο από ακροδεξιούς φορείς.

Ιδού και το δεύτερο, αριστερόστροφο αυτό: «Για όσους έζησαν τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973, η βίαιη καταστολή του Πολυτεχνείου ήταν η αρχή μόνον ενός πράγματος: της Χούντας του Ιωαννίδη, που ήταν πολύ χειρότερη από του Παπαδόπουλου. Και ήταν το τέλος όχι της δικτατορίας, αλλά της αντίστασης στη δικτατορία, αλλά της ελπίδας ότι αυτή θα τελείωνε στο ορατό μέλλον. Όλοι μας που είχαμε κάπως εμπλακεί στην αντίσταση βιώσαμε τις συνέπειες του Πολυτεχνείου, και όσα ακολούθησαν, ως μια εφιαλτική ήττα, ένα τεράστιο πισωγύρισμα, από μια χλιαρή και κουτσουρεμένη αλλά πάντως υπαρκτή πορεία φιλελευθεροποίησης, κουτσά-στραβά προς τα μπρος, σε ένα πολύ αυστηρότερο και σκοτεινότερο στάδιο αυταρχισμού…»

Ως προς τον γενικό πυρήνα τους υπάρχουν μερικά βασικά «επιχειρήματα» των αρνητών ως προς το αιματοβαμμένο της εξέγερσης:

1. Το αναίμακτο

Το «επιχείρημα» για το αναίμακτο στηρίζεται σε μια ταχυδακτυλουργία. Ως Πολυτεχνείο ορίζεται αποκλειστικά το προαύλιο και ο χώρος του Ιδρύματος. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής εισβολής και το γνωστό γκρέμισμα της πύλης από το τανκ.

Πράγματι, εκεί και τότε, υπήρξαν διαπιστωμένα μόνο τραυματίες. Εκτός από τον τραυματισμό της Πέπης Ρηγοπούλου από το τανκ (που συνήθως αποσιωπάται ή αποδίδεται περίπου …σε ατύχημα) στον ευρύτερο χώρο είναι καταγεγραμμένοι πάνω από 1.100 τραυματίες (αναφέρονται ονομαστικά στην πρώτη προκαταρκτική δικαστική έκθεση Τσεβά).

Αλλά το Πολυτεχνείο δεν ήταν, φυσικά, μόνο το προαύλιο. Εκτεινόταν έξω από τα κάγκελα, στους γύρω δρόμους, σε μια μεγάλη έκταση, παντού όπου εκδηλωνόταν αντιστασιακή δράση. Επιπλέον, η εξέγερση δεν περιορίζεται χρονικά τη νύχτα της 16ης -17ης Νοεμβρίου, αλλά ολόκληρο το διάστημα 14-19 Νοεμβρίου. Με τους απολύτως επιβεβαιωμένους με ονοματεπώνυμο νεκρούς και περίπου 2000 σοβαρά τραυματίες σε νοσοκομεία, κλινικές κ.α.

2. Δεν υπήρξαν νεκροί

Με βάση υπερβολές και συγχύσεις για τον αριθμό των θυμάτων αμέσως μετά τα γεγονότα, αλλά και αντιφατικές εκτιμήσεις της πρώτης περιόδου της μεταπολίτευσης, επιχειρείται να ελαχιστοποιηθεί ο αριθμός των δολοφονιών. Οι περισσότερες θεωρούνται «φανταστικές», «κατασκευασμένες» ή …κατά λάθος και συμπωματικές.

Σε όλες τις σχετικές πλαστογραφήσεις, ενώ αφειδώς παρέχονται αποσπασματικές και επιλεκτικές πληροφορίες, αγνοείται επιδεικτικά η επιστημονική τεκμηρίωση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στη μελέτη «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973». Σε αυτή:

- έχουν καταγραφεί 24 πλήρως τεκμηριωμένες δολοφονίες

-έχει καταρτιστεί κατάλογος 16 ανωνύμων περιπτώσεων, που «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία.

– ερευνώνται άλλες 30 επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν τεκμηριωθεί. Το παραμύθι για «αναίμακτο» Πολυτεχνείο, ήταν η εκδοχή της χούντας.

ΦΩΤΟ: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας (Αρχείο ΕΡΤ)

3. «Φάκελος» Ηλένια

Τη μεγαλύτερη ...απόδειξη για τους ανύπαρκτους νεκρούς, υποτίθεται, ότι συνιστά η περίπτωση της Ηλένιας. Πρόκειται για μια αστεία υπόθεση, που έχουν κάνει σημαία οι χουντοδεξιοί και ανεμίζουν με κάθε ευκαιρία παλιοί και νέοι αρνητές του Πολυτεχνείου.

Κάποιος νεαρός στην πρώτη επέτειο της εξέγερσης (1974) είχε αναρτήσει στα κάγκελα του Πολυτεχνείου κι άλλους χώρους φωτογραφία μιας όμορφης κοπέλας, που «χάθηκε το βράδυ της σφαγής».

Η υπόθεση προκάλεσε κάποια εντύπωση αρχικώς, αλλά γρήγορα αποδείχτηκε ότι η Ηλένια Ασημακοπούλου (έτσι την ονόμαζε ο «φίλος» που την αναζητούσε) ήταν ανύπαρκτη.

Η φωτογραφία προερχόταν από διαφήμιση για αγγλικό σαμπουάν.

Ο νεαρός καταδικάστηκε το Φεβρουάριο του 1975 για «διασπορά ψευδών ειδήσεων» σε οχτάμηνη φυλάκιση. Το δικαστήριο έκρινε ότι ο κατηγορούμενος «παρέστησε ψευδώς φόνον ανυπάρκτου προσώπου. Με προφανή σκοπόν να επιτύχη την συμπάθειαν του αντιθέτου φύλου»!

Είτε γι΄ αυτόν είτε για άλλους λόγους (είναι θέμα φαντασίας στις συνθήκες των χουντοκρατούμενων ακόμη μηχανισμών ) η …Ηλένια χρησιμοποιήθηκε με προβοκατόρικο τρόπο.

4. Η «ήπια» χούντα

Ανάμεσα στις διάφορες εκδοχές για τον «ήπιο» τρόπο με τον οποίο αντέδρασε η χούντα εξέχουσα θέση κατέχει η «συντεταγμένη έξοδος» των έγκλειστων από το χώρο του Πολυτεχνείου.

Πλην, όμως , ακόμη και σύμφωνα με την επίσημη τότε ενημέρωση αμέσως μετά τα γεγονότα έγιναν 2060 συλλήψεις κατά τα «έκτροπα». Οι 868 απ΄ αυτές στο Πολυτεχνείο. Μάλιστα, για ν΄ αποδειχθεί ότι η εξέγερση ήταν υποκινούμενη αναφερόταν ότι 475 ήταν εργάτες - υπάλληλοι, μόλις 317 φοιτητές (49 του ΕΜΠ) και 74 μαθητές. Οι περισσότεροι απ΄ αυτούς γνώρισαν από πρώτο χέρι την αστυνομική βαρβαρότητα στους χώρους, όπου κρατούνταν (στην Ασφάλεια και αλλού).

Στο δικαστικά πορίσματα, σε μαρτυρίες και καταθέσεις κατά τη δίκη των υπευθύνων του Πολυτεχνείου περιγράφονται σκηνές πρωτοφανούς βίας εναντίον όσων εξέρχονταν από το Πολυτεχνείο. Ακριβώς τότε διαπράχτηκαν και πολλά εν ψυχρώ εγκλήματα.

«Πόλεμο» εναντίον αμάχων είχαν κηρύξει «οι δυνάμεις της τάξεως». Πράγμα, που επιβεβαιώνεται και από τον απολογισμό για τη χρήση κάθε είδους όπλων και πυρομαχικών: 24.000 σφαίρες έριξαν οι αστυνομικοί, 2.192 μόνο η φρουρά του υπουργείου Δημόσιας Τάξεως και 300.000 φυσίγγια οι στρατιωτικές δυνάμεις (υπολογισμοί στην έρευνα του ΕΙΕ).

«Επιχειρήματα» άμεσης και έμμεσης απαξίωσης της αντίστασης

Πολλά είναι τα παραμύθια γύρω από τους «μύθους του Πολυτεχνείου» με στόχο την άμεση ή έμμεση απαξίωση της εξέγερσης και των δημοκρατικών μηνυμάτων που εκπέμπει διαχρονικά. Επιπλέον με τον τρόπο αυτό βάλλεται και η επέτειος ως σύμβολο που «καπηλεύονται , τάχα, οι κομμουνιστές και η Αριστερά». Βάλλεται ακόμη η «μεταπολίτευση» συλλήβδην και γενικώς. Κατηγορείται αυθαίρετα και αβασάνιστα η «γενιά του Πολυτεχνείου» περίπου για όλα τα δεινά, ακόμη και για σημερινές καταστάσεις.

Μερικά απ΄ αυτά, βρίσκουν ευήκοα ώτα ανάμεσα και σε καλοπροαίρετους πολίτες. Εννοείται πως η απαρίθμηση δεν εξαντλείται με όσα ακολουθούν.

1) Κανένας δεν το ήθελε

Απολύτως ανιστόρητη θέση. Η εξέγερση ήταν μεν αυθόρμητη, με την έννοια ότι δεν σχεδιάστηκε, εκπονήθηκε και καθοδηγήθηκε από κομματικά ή άλλα κέντρα. Υπήρξε, όμως, το αποκορύφωμα των αντιδικτατορικών διεργασιών και εκδηλώσεων στα Πανεπιστήμια. Δεν έπεσε από τον ουρανό και «προετοιμάστηκε» από το φοιτητικό κίνημα μέσα από καταλήψεις σχολών τους προηγούμενους μήνες (ειδικά της Νομικής το Φεβρουάριο και Μάρτιο 1973), συλλαλητήρια (μνημόσυνο Παπανδρέου) κ.α.

2) Η εξέγερση ήταν τυχαία

Αν και η εκτίμηση αυτή έχει κάποια βάση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι λίγες εκατοντάδες φοιτητές, που συγκεντρώθηκαν στις 14 Νοεμβρίου στο κτίριο του ΕΜΠ κι άλλοι τόσοι, που έσπευσαν την ίδια μέρα , από το κτίριο της Νομικής , δεν είδαν την …πόρτα ανοικτή και μπήκαν μέσα τυχαία. Είναι αλήθεια ότι οι τελευταίοι «έτρεξαν» από τη Σόλωνος και τη Σίνα προς τη Στουρνάρη και την Πατησίων μετά από κάλεσμα «όλοι στο Πολυτεχνείο, γίνονται επεισόδια», αν και δεν σημειώνονταν τέτοια. Για την κατάληψη, όμως, υπήρξε απόφαση του πλήθους των συγκεντρωμένων στο Πολυτεχνείου.

ΦΩΤΟ: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας (Αρχείο ΕΡΤ)

3) Η χούντα άφησε τα γεγονότα να εξελιχθούν

Το «σενάριο» ότι η δικτατορία άφησε τα γεγονότα να εξελιχθούν ανεμπόδιστα για να τα εκμεταλλευτεί κατάλληλα δεν τεκμηριώνεται ούτε από τις εξελίξεις, ούτε εκ των υστέρων από ντοκουμέντα και μαρτυρίες. Αιφνιδιάστηκε και εκτίμησε αρχικώς ότι μπορούσε να έχει τον έλεγχο. Τουλάχιστον, μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής 16 Νοεμβρίου. Αλλά όταν άρχισε να συνειδητοποιεί ότι ο ξεσηκωμός προσλάμβανε παλλαϊκές διαστάσεις αποφάσισε την καταστολή με τη στρατιωτική βία και τα όπλα.

4) Έργο προβοκατόρων

Αν και με την έναρξη των γεγονότων υπήρξε μεγάλη σύγχυση, καταφανής αμηχανία και φόβος για τις εξελίξεις, ακόμη και στις πιο οργανωμένες αντιδικτατορικές δυνάμεις (συμπεριλαμβανόμενης της ΚΝΕ και του ΚΚΕ), ούτε έργο προβοκατόρων ήταν η κατάληψη ούτε σκοτεινών μηχανισμών. Εκ των υστέρων έχει χυθεί πολύ μελάνι για ένα κείμενο (εφημερίδα της αντι-ΕΦΦΕ Πανσπουδαστική), που εξέφραζε μάλλον μόνο τους απληροφόρητους και ευφάνταστους συντάκτες του, αλλά πρόκειται για υπόθεση χωρίς ουσιαστική σημασία για τα γεγονότα των ημερών. Προβοκάτορες ασφαλώς και έδρασαν μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο. Μερικοί απ΄ αυτούς, μάλιστα, αποκαλύφτηκαν.

5) Ο Ιωαννίδης στο παρασκήνιο

Προφανώς ο Ιωαννίδης και η ομάδα του διοικητή της ΕΣΑ προσπάθησε να επωφεληθεί από τα γεγονότα και κινήθηκε αναλόγως για την ανατροπή του Παπαδόπουλου. Άλλωστε αυτό ήταν και βασικό αντικείμενο στη δίκη των υπευθύνων του Πολυτεχνείου. Ο κατοπινός «αόρατος δικτάτορας», που θ΄ ανατρέψει στις 25 Νοεμβρίου την ομάδα του Παπαδόπουλου, διευκολύνθηκε στα σχέδιά του. Αλλά η εκμετάλλευση αυτή, βεβαίως, είναι ανόητο να θεωρείται ως κάποιο γενεσιουργό αίτιο του Πολυτεχνείου.

ΦΩΤΟ: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας (Αρχείο ΕΡΤ)

6) Δεν έριξε τη χούντα

Με τυπικούς όρους αυτό είναι σωστό. Το καθεστώς Παπαδόπουλου έπεσε πράγματι μια βδομάδα αργότερα από τη χούντα του Ιωαννίδη- Γκιζίκη. Αλλά με ουσιαστικούς όρους η εξέγερση ράγισε ανεπανόρθωτα και διέσπασε την ηγετική ομάδα της χούντας. Η «πολιτικοποίηση» της δικτατορίας, που μεθόδευαν ο «πρόεδρος» και ο δοτός πρωθυπουργός Μαρκεζίνης για το μέλλον ματαιώθηκε. Η εξέγερση ήταν η αρχή του τέλους της δικτατορίας, που θα σφραγιστεί αργότερα με την προδοσία και την τραγωδία της Κύπρου. Συνήθως ,όμως, η επισήμανση ότι το Πολυτεχνείο δεν έριξε τη χούντα χρησιμοποιείται υστερόβουλα για να μειωθεί η σημασία και η συμβολή του στην αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Να υπογραμμιστεί το μάταιο των αγώνων και οι αχρείαστες θυσίες.

7) Μια μικρή μειοψηφία

Ανακριβές καθόλα. Περίπου 5000 «ελεύθεροι πολιορκημένοι» επί 56 ώρες, άλλες 5-10000 δημοκράτες γύρω από τα κάγκελα και σταδιακά 100-150000 πολίτες σε διάσπαρτες διαδηλώσεις δεν αποτελούν κάποια μειοψηφία στις συνθήκες της δικτατορίας. Η αντιδικτατορική αντίθεση εκείνες τις μέρες, ανεξαρτήτως πως εκδηλωνόταν , προσλάμβανε παλλαϊκές διαστάσεις. Κοινή είναι η διαπίστωση ότι αν δεν εκκενώνονταν το Πολυτεχνείο τα ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου και δεν κηρυσσόταν στρατιωτικός νόμος, σε όλη σχεδόν η Αθήνα και άλλες πόλεις, θα αναδύονταν πολλά «μικρά Πολυτεχνεία» .

8) Δεν χρειαζόταν

Σύμφωνα με τη λογική αυτή, που διατυπώνεται από διάφορες αφετηρίες, αν δεν είχε γίνει το Πολυτεχνείο: α) θα προχωρούσε η «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος, θα διεξάγονταν εκλογές και θα υπήρχαν ομαλές εξελίξεις, β) δεν θα επιβαλλόταν η πιο σκληρή χούντα του Ιωαννίδη, δεν θ΄ ακολουθούσε η κυπριακή τραγωδία κλπ. Πρόκειται για υποθέσεις ,οι οποίες ουδεμία σχέση έχουν με την αξιολόγηση μεγάλων ιστορικών σταθμών. Με τα «αν» δεν μιλάμε για ιστορία, αλλά για μυθιστορίες. Όσο για τη δεύτερη χούντα αυτή ξέρουμε, πια, ότι προετοιμαζόταν από καιρό. Πριν από την εξέγερση είχε αναβληθεί ένα «αντιπραξικόπημα» με στόχο την ομάδα Παπαδόπουλου. Εν πάση περιπτώσει προϋπήρχε ως σχέδιο στη διχασμένη και αλληλο-υπονομευόμενη τότε χούντα.

9) Ξένος «δάκτυλος»

Το Πολυτεχνείο ήταν «πρόβα» για να πέσει ο Παπαδόπουλος, επειδή δεν συγκατένευσε με τις στρατιωτικές διευκολύνσεις που ζητούσαν οι Αμερικανοί λόγω του αραβο-ισραηλινού πολέμου. Η εκδοχή αυτή βασίζεται κυρίως στις αναμνήσεις Μαρκεζίνη, ο οποίος συνδέει άμεσα την πτώση του καθεστώτος με τη «βοήθεια», που ζητούσαν και δεν πήραν οι ΗΠΑ, από την «ουδετέρα Ελλάδα» (χρήση εναέριου χώρου, αεροδρόμιο, λιμάνια κλπ). Δεν αποκλείεται, τουλάχιστον θεωρητικά, η «ουδετερότητα» να έπαιζε κάποιο ρόλο στην αντικατάσταση της μιας χούντας από την άλλη αμέσως μετά το Πολυτεχνείο. Δεν προκύπτει από πουθενά, όμως, συσχέτιση με την εξέγερση. Άλλωστε, τις παραμονές των γεγονότων υπάρχει ευχαριστήριο του αμερικανικού Πενταγώνου προς το ελληνικό καθεστώς για τις διευκολύνσεις που πρόσφερε προς τις αμερικανικές δυνάμεις (βάση Σούδας κ.α.).

10) Η προδοσία της Κύπρου

Μερικοί εκτός πραγματικότητας , αν όχι εκ του πονηρού, ισχυρίζονται ότι η ανατροπή της χούντας του Παπαδόπουλου μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου οδήγησε στην προδοσία της Κύπρου με το χουντικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου , την τουρκική εισβολή και τις ευρύτερες συνέπειες. Ξεχνώντας ότι η προδοσία άρχισε από το 1967 με την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από το νησί. Ότι η κυπριακή ηγεσία ήταν στόχος της Αθήνας των δικτατόρων από τα προηγούμενα χρόνια. Ακόμη και με δολοφονία του Μακαρίου, όπως η απόπειρα που έγινε το 1970.

Ότι όλοι αυτοί που οργάνωσαν το πραξικόπημα στην Κύπρο και άναψαν το «πράσινο φως» για την τουρκική εισβολή βυσσοδομούσαν κατά του «Κάστρο της Μεσογείου» όλο το προηγούμενο διάστημα.

11) Καθεστωτικό αφήγημα

Οι πολιτικές δυνάμεις της μεταπολίτευσης έπλασαν, δήθεν, το μύθο του Πολυτεχνείου και τη σχετική τελετουργία της «εθνικής επετείου» για να νομιμοποιούσουν την εξουσία τους. Η σχετική επιχειρηματολογία, παρακάμπτοντας το γεγονός ότι οι πρώτοι γιορτασμοί της επετείου εμποδίστηκαν ουσιαστικά από τις κυβερνήσεις Καραμανλή, προβάλλεται κατά κόρο από ακροδεξιούς , αλλά και από ορισμένες άλλες πλευρές με διάφορες στοχεύσεις. Τους ενοχλούν οι μαζικές παλλαϊκές επετειακές εκδηλώσεις και τα μηνύματα- αιτήματα, που κάθε φορά εκπέμπουν συγχρονισμένα με τις τρέχουσες ανάγκες της δημοκρατίας και της χώρας...