28η Οκτωβρίου: Ο εξαναγκασμός του Μεταξά στο «ΟΧΙ» μέσα από τα λόγια του

Η μυστική συνάντηση με τους Διευθυντές του αθηναϊκού Τύπου- Τι έγραψε ο δικτάτορας μόλις 27 ημέρες πριν το θάνατό του- Γράφει ο Τάκης Κατσιμάρδος

Δυο μέρες μετά την ιταλική επίθεση, την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1940, καθώς «αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους» ο Ιωάννης Μεταξάς προχωρά σε μια εντυπωσιακή κίνηση. Καλεί τους διευθυντές και τους αρχισυντάκτες του αθηναϊκού Τύπου στη «Μεγάλη Βρετανία». Στα θωρακισμένα υπόγεια του ξενοδοχείου βρίσκεται η έδρα του Γενικού Στρατηγείου.

Ο δικτάτορας - πρωθυπουργός θέλει να τους ενημερώσει ο ίδιος για την κατάσταση. Πρόκειται για μια ενημέρωση που ξεπερνά τα επιτρεπτά όρια για αρχηγό κράτους. Εξαιρετικά αποκαλυπτική, με πολλές αλήθειες. Αυτό γιατί ο Μεταξάς ,καταλαβαίνοντας ότι για πρώτη φορά βρίσκεται σε αντιστοιχία με τα αισθήματα του λαού, δεν θέλει απλώς την πένα των δημοσιογράφων- αυτή άλλωστε με τη αυστηρή λογοκρισία την είχε και πριν. Θέλει την ψυχή τους, ώστε να γράφουν με πίστη και γνώση - όχι με τις παραδοσιακές λογοκριτικές οδηγίες του καθεστώτος.

Αυτή η όχι πολύ γνωστή στο πλατύ κοινό ενημέρωση δίνει απαντήσεις σε αρκετά ερωτήματα. Μπορεί ο Μεταξάς να μην τα λέει όλα, αλλά μιλά μ΄ «ανοιχτά χαρτιά». Μπορεί να μην αποκαλύπτει ακριβώς τα μεγάλα του πολιτικά μυστικά, όπως διαβεβαιώνει τους ακροατές του, αλλά σίγουρα αποκαλύπτει μερικά. Γι' αυτό και τους απειλεί, ξεχνώντας το «δημοκρατισμό» των στιγμών, επανερχόμενος στη δικτατορική συνταγή:

«Σας απαγορεύω να ανακοινώσετε σχετικά το παραμικρόν σ' οποιονδήποτε. Απολύτως και για οιονδήποτε λόγον…»

Εννοείται πως καμιά εφημερίδα δεν έγραψε τότε τίποτα απολύτως για την ενημέρωση και το περιεχόμενό της.

Από τη σχετικά εκτενή αυτή συνέντευξη βασικά σημεία έχουν αξία και σήμερα γύρω από το ΟΧΙ.

O ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΣ: Υπάρχουν ακόμη πολλοί που πιστεύουν ότι Μεταξάς αιφνιδιάστηκε τα ξημερώματα της Δευτέρας από το ιταλικό τελεσίγραφο…

«Mη νομίσητε ότι η απόφασις του ΟΧΙ πάρθηκε έτσι, σε μια στιγμή. Μην φαντασθήτε ότι εμπήκαμε στον πόλεμο αιφνιδιαστικά΄ή ότι δεν έγινε παν ό,τι επετρέπετο και μπορούσε να γίνει δια να τον αποφύγωμεν... ».

Το πρώτο είναι αλήθεια. Τον περίμενε, μάλιστα, νωρίτερα και η στάση του ήταν προαποφασισμένη. Για την απάντησή του δεν χρειάστηκε καν να συνεννοηθεί για το τηλεσίγραφο ούτε με το βασιλιά ούτε κάποιον άλλον.

ΤΟ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ: Τότε, αλλά και τα κατοχικά χρόνια, υπήρχαν αρκετοί (πέραν των ιταλο-γερμανόφιλων) που θεωρούσαν ότι μπορούσε ν' αποφύγει τον πόλεμο. Σήμερα καθολική είναι η εκτίμηση ότι ο πόλεμος ήταν προδιαγεγραμμένο. Δεν είχε, όμως , πάντα την άποψη του αναπόφευκτου ο Μεταξάς. Ακόμη και μετά την κορύφωση των ιταλικών προκλήσεων με τον τορπιλισμό της «Ελλης» (15 Αυγούστου 1940)...

«Διέταξα να βολιδοσκοπηθή καταλλήλως το Βερολίνον. Μου διεμηνύθη εκ μέρους του Χίτλερ, η σύστασις να αποφύγω οιονδήποτε μέτρον δυνάμενον να θεωρηθή από την Ιταλίαν πρόκλησις. Έκαμα το πάν δια να μη μπορούν οι Ιταλοί να εμφανισθούν ως δυνάμενοι να έχουν όχι αφορμάς ευλόγους, αλλ' ούτε ευλογοφανές παράπονον εκ μέρους μας, αν και από την πρώτην στιγμήν αντελήφθην τι πράγματι εσήμαινεν η όλως αόριστος σύστασις του Βερολίνου».

Πράγματι έκανε το παν, μέχρι βαθμού εσχάτης προδοσίας, ως προς την υλικοτεχνική προπαρασκευή της χώρας. Όσο για την «ιδέα» της φιλελληνικής μεσολάβησης των ναζί, αυτή εξηγείται μόνο με όρους φασιστικής ιδεοληψίας.

Η ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ: Πίστευε πράγματι ότι ήταν δυνατόν ο «φύρερ», τη στιγμή, που αιματοκυλούσε την ηπειρωτική Ευρώπη, να έρθει ως ειρηνοποιός στα Ελληνοιταλικά; Η απάντηση, που δίνει εμμέσως πλην σαφώς ο ίδιος είναι καταφατική, διότι παρά την πρώτη ψυχρολουσία, αυτός επιμένει να προσβλέπει στο Γ Ράιχ και συνεχίζει τις επαφές...

«Εις σχετικάς βολιδοσκοπήσεις προς την κατεύθυνσιν τον Αξονος μου έδόθη να εννοήσω σαφώς ότι μόνη λύσις θα μπορούσε να είναι μία εκουσία προσχώρησιν της Ελλάδος εις την Νέαν Τάξιν. Προσχώρησις που θα εγένετο όλως ευχαρίστως δεκτή από τον Χίτλερ ως εραστήν του Ελληνικού πνεύματος».

Μέχρι εδώ όλα έμοιαζαν να τον «δικαιώνουν» - πρόθυμοι να μεσολαβήσουν ήταν οι χιτλερικοί. Αλλά...

«Συγχρόνως, όμως, μου εδόθη να εννοήσω ότι η ένταξις εις την Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας, και ναι μεν αυτό θα συνεπήγετο φυσικά θυσίας τινάς δια την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν απολύτως «ασήμαντοι» εμπρός εις τα «οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα» τα οποία θα είχεν δια την Ελλάδα ή Νέα Τάξις εις την Ευρώπην και εις την Βαλκανικήν».

Φαίνεται. Λοιπόν, ότι καταρχήν μπορούσε να συζητήσει τις «ασήμαντες θυσίες» και να μπορέσει από άλλες θέσεις να επαδιαπραγματευτεί με το βασιλιά για την τελική στάση.

ΟΙ ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ: Τα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών για την περίοδο έχουν καταστραφεί κατά τη διαφυγή του βασιλιά και της κυβέρνησης από την Ελλάδα, με τη γερμανική εισβολή. Επομένως ,έχουν πρόσθετο ενδιαφέρον τα όσα αποκαλύπτει στη συνέχεια για το ίδιο θέμα και τις αυταπάτες που έτρεφε για τους «αδελφούς» ναζί...

«Φυσικά με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως επεδίωξα δι' όλων των μέσων να κατατοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί, με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώση την ατίμωσιν της εξ ιδίας θελήσεως προσφοράς της να υπαχθή υπό την Νέαν Τάξιν.

Με καταφανή προσπάθειαν αποφυγής σαφούς καθορισμού μου εδόθη να καταλάβω ότι η προς τους Έλληνας στοργή του Χίτλερ ήτο οι εγγυήσεις ότι αι θυσίαι αυταί θα περιορίζοντο «εις το ελάχιστον δυνατόν». Οταν επέμεινα να κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορουσε να είναι αυτό το ελάχιστον τελικώς, μας εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς την Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη)».

Στην πράξη αυτή σήμαινε ότι η Ιταλία (είχε ήδη τα Δωδεκάνησα) θα καταλάμβανε την κεντρική Ελλάδα και τα Επτάνησα, ενώ η Βουλγαρία τη Μακεδονία και τη Θράκη. Αλλά δεν ήταν αποκλειστκά αυτό ...

Η ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ : Σήμερα είναι γνωστό και από άλλες πηγές ότι στην απίθανη περίπτωση, που ο Μεταξάς έλεγε ΝΑΙ, η Αγγλία θ' αντιδρούσε με την κατάληψη της Κρήτης, νησιών του Αιγαίου, ίσως και της Πελοποννήσου. Ο Μεταξάς φοβάται και κάτι χειρότερο...

«Δηλαδή θα έπρεπε δια να αποφύγωμεν τov πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν την τιμήν... με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από την Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτo δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οι Αγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το δίκαιόν των...Θα εδημιουργούντο έτσι όχι δύο, όπως το 1916 την περίοδο του διχασμού και των παράλληλων βασιλικών και βενιζελικών κυβερνήσεων σε Αθήνα-Θεσσαλονίκη , άλλά τρεις αυτήν την φοράν Ελλάδες …»

Επομένως, χωρίς την «τριχοτόμηση» θα μπορούσε ενδεχομένως να πει και το ΝΑΙ…

Η ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ: Ότι ο Μεταξάς και το επιτελείο του δεν προσβλέπανε σε νίκη επί των Ιταλών είναι δεδομένο. Αν και ο παλλαϊκός ενθουσιασμός των πρώτων ημερών κλόνισε την πίστη τους αυτή. Αλλά τι ελπίζανε;

«Ξέρω με βεβαιότητα ότι από την φοβεράν αυτήν δοκιμασία η Ελλάς θα υποφέρη. Ξέρω όμως ότι τελικώς θα εξέλθη όχι μόνον ένδοξος, αλλά και μεγαλυτέρα. Θα προσέξατε το τηλεγράφημα του κ. Τσώρτσιλ, το οποίον εδημοσιεύθη σήμερον... ».

Εδώ με τ' αποσιωπητικά τελειώνει η ενημέρωση, αφήνοντας ανοιχτό το όραμα της μεγάλης Ελλάδας. Τη στιγμή που η χώρα έδινε αγώνα για την ύπαρξή της! Το τηλεγράφημα του Αγγλου πρωθυπουργού κατέληγε απλώς με τη φράση: «Μαζί θα μοιρασθώμεν την νίκην...»

ΠΕΡΙ ΝΙΚΗΣ: Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις του Μεταξά, τόσο για τον Ελληνο-ιταλκό πόλεμο, όσο και για το Β Παγκόσμιο πόλεμο.

-Μπορεί η Ελλάδα να νικήσει; «Ημείς οι Ελληνες πρέπει να γνωρίζωμεν ότι δεν πολεμούμεν μόνον δια την νίκην, αλλά και δια την δόξαν... Θα νικήσωμεν... Αλλά υπάρχουν στιγμαί κατά τις οποίες ένας λαός οφείλει , αν θέλη να μείνη μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήση, έστω και χωρίς καμμίαν ελπίδαν νίκης. Μόνο διότι πρέπει... ».

Σημ. Το συμπέρασμα , μέσα στο γενικότερο περιβάλλον της τοποθέτησης Μεταξά, είναι πως η Ελλάδα είναι προτιμότερο να πολεμήσει και να υποταχθεί ενωμένη, παρά να «τριχοτομηθεί». Εδώ ο «στρατηγός» έπεσε οικτρά έξω, όσον αφορά τον ελληνοιταλικό πόλεμο. Δεν πίστευε στη νίκη...

-Γιατί δεν έκανε επιστράτευση προ της 28ης Οκτωβρίου; «Εκάμαμεν ο,τι ήτο δυνατόν δια μη μην έχωμεν το παραμικρόν άδικον (εννοεί να μην προκαλέσουμε τους Ιταλούς) Πήρα την σοβαράν απόφασιν, όταν από καιρού μου την εζήτησε επανειλημμένως το Επιτελείον... ».

Σημείωση: Η μόνη ολοκληρωμένη εξήγηση, που ευσταθεί είναι ότι φοβόταν την επιστράτευση και τι δυνητικά συνεπαγόταν για το καθεστώς του πριν από το ιταλικό τελεσίγραφο. Γι' αυτό και κρατούσε μακριά από το βασιλικό στρατό» εκατοντάδες μη βασιλικούς αξιωματικούς. Αν ζούσε, μαζί με την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού, αυτή θα ήταν η βαρύτερη κατηγορία που θα τον βάραινε.

-Πίστευε ότι μπορεί κερδίσουν τον πόλεμο οι ναζί; «Δια την Γερμανίαν η νίκη θα ήτο εν πάση περιπτώση δυνατή μόνον με κοσμοκρατορίαν. Αλλά κατέστη οριστικά αδύνατος στη Δουνκέρκη (όταν οι ναζί απέτυχαν να εγκλωβίσουν το καλοκαίρι του 1940 τα συμμαχικά στρατεύματα). Η νίκη θα είναι του αγγλοσαξωνικού κόσμου, απέναντι του οποίου η Γερμανία, η οποία αφού έως τώρα δεν ηδυνήθη να επιτύχη οριστικόν αποτέλεσμα, είναι καταδικασμένη να συντριβή. Διότι από τώρα και πέρα ο ορίζων δεν πρέπει να θεωρείται δια τον άξονα ανέφελος, ούτε προς Ανατολάς και η Ανατολή είναι πάντοτε μυστηριώδης...»

Σημείωση: Εδώ μιλά διορατικά πραγματικά ως στρατιωτικός …

Στις 2 Ιανουαρίου 1941 ( 27 μέρες πριν το θάνατό του) ο Μεταξάς γράφει στο «Τετράδιο των Σκέψεών» μερικά ενδιαφέροντα πράγματα που φωτίζουν και την ενημέρωση που είχε κάνει στους δημοσιογράφους στις 30 Οκτωβρίου 1940:

«Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομουνιστικό, αντικοινοβουλευτικό, ολοκληρωτικό…... Επομένως αν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι αγωνιζότανε πραγματικά για την ιδεολογία που υψώνανε για σημαία, έπρεπε να υποστηρίζουν παντού την Ελλάδα με όλη τους τη δύναμι. Ακόμα και να ανεχόντανε, αν τα άμεσα συμφέροντα ή και η ανάγκη από τη γεωγραφική της θέσι έφερνε την Ελλάδα κοντά εις την Αγγλία... ».

Αμετανόητος και πικραμένος, επομένως, ο δικτάτορας ως το τέλος…

(Ο ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ)