Από τον Φίλιππο στον Αλέξανδρο κι από τη Βεργίνα στην Αμφίπολη

«Όταν στις 25 Νοεμβρίου του 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος κοινοποιούσε από την έδρα του κατάμεστου κεντρικού αμφιθεάτρου της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τα αποτελέσματα της ανασκαφής στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας, λίγοι ίσως από τους συνεπαρμένους ακροατές του συνειδητοποιούσαν πως η στιγμή εκείνη σηματοδοτούσε μια καινούργια αρχή για την αρχαιολογική έρευνα στη Μακεδονία»...

Μόλις χθες, 40 ακριβώς χρόνια μετά (και ακριβώς 80 μετά την ίδρυση στη Βεργίνα -στα 1937- της πανεπιστημιακής ανασκαφής του ΑΠΘ) ολοκληρώθηκε στις εγκαταστάσεις του ΑΠΘ το 8ο (ύστερα από 15 χρόνια διακοπής του) διεθνές συμπόσιο για την αρχαία Μακεδονία με συνδιοργανωτές το ΙΜΧΑ (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου) το ΑΠΘ και το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος.

Έχουν, εξάλλου, περάσει κοντά 50 χρόνια από τον Αύγουστο του 1968, όταν το ΙΜΧΑ με τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως και τα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Wisconsin και Καλιφόρνιας διοργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη το πρώτο διεθνές επιστημονικό συμπόσιο με θέμα την αρχαία Μακεδονία. Ήταν η εποχή (και τα επόμενα τουλάχιστον δέκα χρόνια μέχρι τα εντυπωσιακά ευρήματα του Μανόλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα, αλλά και στο Δίον, στην Πέλλα, στην Αιανή κ.α. που κορύφωσαν το ενδιαφέρον τής διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για την αρχαία Μακεδονία) που η περιοχή ήταν μάλλον παραμελημένη σε σύγκριση με την υπόλοιπη χώρα.

Ακολούθησαν: το Β΄ Συμπόσιο το 1973, το Γ΄ το 1977, το Δ΄ το 1983, το Ε΄ το 1989, το ΣΤ΄ το 1996 και το Ζ' Συμπόσιο (από τις 14 έως τις 18 Οκτωβρίου του 2002) με γενικό θέμα «Η Μακεδονία από την Εποχή του Σιδήρου έως τον θάνατο του Φιλίππου Β΄». Το συνέδριο εξελίχθηκε επεισοδιακά, λόγω διαφωνίας ομάδος πολιτών με τις επιστημονικές υποθέσεις ορισμένων ξένων εισηγητών και χρειάστηκε να περάσουν 15 χρόνια για τη διοργάνωση του 8ου Διεθνούς Συμποσίου για την αρχαία Μακεδονία που οριοθετήθηκε θεματικά εκεί όπου... έληξε το προηγούμενο. Στον θάνατο του Φιλίππου Β΄.

Και από το «Η Μακεδονία από την Εποχή του Σιδήρου έως τον θάνατο του Φιλίππου Β΄» του 7ου επεισοδιακού συνεδρίου, δόθηκε η σκυτάλη στο 8ο συνέδριο που εξελίχθηκε το τελευταίο τετραήμερο με τη συμμετοχή 60 και πλέον επιστημόνων. Με εισηγήσεις που αφορούσαν αποκλειστικά την περίοδο του μακεδονικού βασιλείου «από τον θάνατο του Φιλίππου Β΄ έως την άνοδο του Αυγούστου στην εξουσία», το συμπόσιο ολοκληρώθηκε επιτυχώς, μάλλον αμήχανα και χωρίς δημόσιο απολογισμό.

Αντιστοίχως «αμήχανα» εξελίχθηκε και η έναρξη του συνεδρίου την περασμένη Τρίτη με επίσημο προσκεκλημένο ομιλητή τον Βρετανό ελληνιστή ιστορικό -καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Robin Lane Fox- «ειδικευμένο στη μελέτη του "φαινομένου" του Μεγάλου Αλεξάνδρου (το 2004, ήταν ιστορικός σύμβουλος στην ταινία «Alexander» του Όλιβερ Στόουν), ο οποίος περιορίστηκε στην ομιλία του στην ανάλυση των σχέσεων του μακεδονικού βασιλείου στην εποχή του Μ. Αλεξάνδρου με την Ήπειρο.

Στη βασική εισήγηση της εναρκτήριας συνεδρίας οι κύριοι Α. Ριζάκης και Ι. Τουράτσογλου αναφέρθηκαν στο χρονικό της μετάβασης «από το μακεδονικό βασίλειο στο imperium Romanum», τις εμμονές στην παράδοση, αλλά και τις ρήξεις των πρώην Μακεδόνων στις επιμέρους εκφάνσεις της πολιτικής, οικονομικής και πολιτισμικής τους ζωής.

Την ίδια βραδιά δεν αποφεύχθηκαν από τους επίσημους προσκεκλημένους τοπικούς άρχοντες αναφορές «αγανάκτησης» για το «όνομα της γειτονικής χώρας», αλλά και ικανοποίησης για την -επιτέλους- χρηματοδότηση του έργου συντήρησης, στερέωσης και αποκατάστασης του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη.

Στις εργασίες του συμποσίου που ακολούθησαν, το ενδιαφέρον των Ελλήνων και ξένων επιστημόνων επικεντρώθηκε σχεδόν -αν και υπήρξε μεγάλος αριθμός εισηγήσεων που αφορούσε μελέτες και συμπεράσματα συντηρητών, αρχαιολόγων και ιστορικών για παλαιότερα ευρήματα του μακεδονικού χώρου- σε ανακοινώσεις που αφορούσαν τις δύο κορυφαίες ανασκαφές τής Μακεδονίας. Τις... 80χρονες (και 40χρονες από την αποκάλυψη των βασιλικών τάφων) της Βεργίνας και τις 55χρονες (από την έναρξη της πρώτης φάσης των ανασκαφών στην Αμφίπολη) και... πενταετείς (από τη δεύτερη πρόσφατη -και «επικοινωνιακά υπερ-προβεβλημένη- ανασκαφή που αδίκησε στην εξέλιξή της ίδιο το εντυπωσιακό μνημείο» σχολίαζαν Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι στο περιθώριο του συμποσίου, υπογραμμίζοντας πως «η πολιτικοποίηση της επιστήμης (κι όχι η επιστημο-ποίηση της πολιτικής) είχε πάντα δεινά και ενίοτε ολέθρια αποτελέσματα και για τα μνημεία και για την ιστορία»...

Τα μνημεία απαιτούν συντήρηση και... σωστικές... μελέτες

- «Όλα τα στοιχεία συνηγορούν στη χρονολόγηση του τάφου στο τελευταίο τέταρτο του 4ου πΧ αιώνα και αποκαλύπτουν ένα μοναδικό ταφικό συγκρότημα της εποχής αυτής. Είναι ένα εκπληκτικό μακεδονικό ταφικό συγκρότημα» επανέλαβε, για πολλοστή φορά, η ανασκαφέας της Αμφίπολης και επίτιμη πλέον έφορος αρχαιοτήτων Σερρών, Κατερίνα Περιστέρη, από το βήμα του 8ου διεθνούς επιστημονικού συμποσίου. Επανέλαβε, δε, και την (εκπεφρασμένη από το 2015 -δύο μόλις χρόνια μετά την αποκάλυψη του μνημείου- και εν μέσω συνεχιζόμενων ανασκαφών και υπερ-δημοσιότητας) υπόθεση πως «είναι της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος και έδωσε την παραγγελία για την ανέγερσή του και πως σχετίζεται με τον Ηφαιστίωνα» (με βάση τις δύο επιγραφές που βρέθηκαν και στις οποίες αναγράφεται: «Παρέλαβον Ηφαιστίωνα» με το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα).

- Το γοητευτικό «παραμύθι» για την πορεία ανά τους προχριστιανικούς αιώνες της βασιλικής μητρόπολης των Μακεδόνων «διηγήθηκε» στη διάρκεια της εισήγησής της στο συνέδριο με θέμα «Οι Αιγές στα ελληνιστικά χρόνια. Τα νέα δεδομένα» η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, Αγγελική Κοτταρίδη, αποδίδοντας -υποθετικά- τους νέους τάφους που εντοπίστηκαν στη διάρκεια των τελευταίων ετών στις Αιγές, ακόμα και στον Κάσσανδρο, στον Φίλιππο Δ΄ -γιο του Μ. Αλεξάνδρου (εγγονό του Φιλίππου Β΄)- κι έναν ακόμη διακοσμημένο με αστέρια/θυρεούς στον θρόνο, στη Θεσσαλονίκη (Μακεδόνισσα πριγκίπισσα, κόρη του βασιλιά Φιλίππου του Β-ετεροθαλή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και σύζυγο του Κάσσανδρου).

- Στην εισήγησή της με τίτλο «Οι θρόνοι των μακεδονικών τάφων» αντίθετα, η συνεργάτις της πανεπιστημιακής ανασκαφής της Βεργίνας και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, δρ Βασιλική Σταματοπούλου (συνεργάτις του αν. καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Παναγιώτη Φάκλαρη, ο οποίος εδώ και χρόνια υποστηρίζει σε διεθνείς ιστορικές και αρχαιολογικές συναντήσεις πως οι τάφοι της Βεργίνας δεν ανήκουν στο Φίλιππο Β', όπως από λανθασμένη χρονολόγηση υποστήριξε ο καθηγητής του Μανόλης Ανδρόνικος αλλά είναι μεταγενέστεροι χρονικά), ανέφερε πως «οι θάλαμοι των μακεδονικών τάφων υλοποιούν σε ταφικό πλαίσιο έναν οικιακό ανδρώνα, ένα δωμάτιο κοινής οινοποσίας και διασκέδασης και ο τάφος νοείται ως ο χώρος του αιώνιου συμποσίου, δεν επρόκειτο για ιδιαιτερότητα της περιφέρειας του μακεδονικού βασιλείου, αλλά μάλλον για μακεδονική παράδοση» και πως «ο θρόνος κατέληξε μεταγενέστερα να ταυτισθεί με τη βασιλική εξουσία καθώς στην τέχνη χρησιμοποιείται από θεούς, βασιλείς και άλλους διακεκριμένους θνητούς»...

- Το στίγμα τού αμιγώς επιστημονικού προφίλ του συνεδρίου (που αφορά την ανάγκη συντήρησης και μελέτης του πλούσιου, ήδη υπάρχοντος ανασκαφικού υλικού) έδωσε με την εισήγησή της, η ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ, διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, Χρυσούλα Σαατσόγλου Παλιαδέλη. Θέτοντας ερωτήματα, υποβάλλοντας υποθέσεις και επιστημονικές εικασίες και καταθέτοντας στην κρίση των συναδέλφων της ιστορικά ενδεχόμενα που «γεννώνται» από την πολυετή, πολυπρόσωπη και με τη συνεργασία πολλών ειδικοτήτων (συντηρητών, φωτογράφων, χημικών αναλυτών, γεωλόγων κ.α) μελέτη του «σκοτεινού» ευρήματός της (ενός ασημένιου παναθηναϊκού τύπου αμφορέα σε χρήση τεφροδόχου), παρουσίασε στους Έλληνες και ξένους συνέδρους, τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης τής ερευνητικής της ομάδας στο εντυπωσιακό εύρημα (του 2008-2009) από την αγορά των Αιγών.

Τον Νοέμβριο του 2006, ο Σύλλογος Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης διοργάνωσε τιμητική εκδήλωση. «Τρεις ομιλίες κι ένα σημείωμα για τον Μανόλη Ανδρόνικο» ετιτλοφορείτο το 35σελιδο έντυπο που κυκλοφόρησε με τα κείμενα των ομιλητών εκείνης της εκδήλωσης, καθηγητριών του ΑΠΘ και πρώην συνεργάτιδων του αείμνηστου καθηγητή, κυριών Στέλλας Δρούγου και Χρυσούλας Παλιαδέλη (κείμενα στα οποία υπογραμμίζεται η εντολή-υποθήκη του καθηγητή τους «για προστασία και μελέτη των μνημείων») και του δημοσιογράφου «αυτόπτη μάρτυρα της ανασκαφής» το 1977, Δημήτρη Γουσίδη, προέδρου τότε της ΕΣΗΕΜΘ, o οποίος είχε αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Υπάρχει περίπτωση να είναι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Να γράψω ότι υπάρχουν ενδείξεις;» ρώτησα τον Ανδρόνικο. Με κοίταξε για μερικά δευτερόλεπτα και μου απάντησε με μια πολύ μεγάλη κουβέντα που κάποιοι "ελληναράδες" τώρα καλά θα έκαναν να την ενστερνιστούν: ".. με την Ιστορία δεν παίζουμε..."».

Πηγή:ΑΠΕ-ΜΠΕ