Η λαστιχένια φυλακή του Νίκου Μουζέλη

Το σπαρακτικό εσωτερικό ταξίδι του σπουδαίου διανοούμενου σε ένα θαρραλέο βιβλίο αυτοαποκάλυψης. Η κατάθλιψη, το άγχος, οι εφιάλτες και η διαρκής αναμέτρηση με το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού του.

Κάνει εντύπωση στον συνομιλητή του ότι συνήθως φορά γιλέκο, με πολλές τσέπες, ακόμη και μέσα στο κατακαλόκαιρο. Αλλά μόνο αν κάποιος είναι πολύ κοντά του μπορεί ίσως να υποθέσει ότι αυτή είναι μια επιλογή με ψυχολογικό υπόβαθρο, ότι, δηλαδή, λειτουργεί το ρούχο προστατευτικά - όχι από έναν εξωτερικό αλλά από τον εσωτερικό εχθρό, που του επιτίθεται διαρκώς και δεν τον αφήνει να ησυχάσει.

Ο Νίκος Μουζέλης, ο ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας στο LSE, ο θεωρητικός του ελληνικού εκσυγχρονισμού, ο οργανικός διανοούμενος που εκτέθηκε όσες φορές χρειάστηκε για να υπερασπιστεί τα ιδεώδη της σοσιαλδημοκρατίας, έγραψε ένα βιβλίο που δεν έχει σχέση με τις επιστημονικές και πολιτικές του αναζητήσεις για τις οποίες έχει κατακτήσει διεθνή αναγνώριση.

Με το «Εσωτερικό ταξίδι μετ εμποδίων» (εκδόσεις Καστανιώτη) μοιράζεται το βίωμα της ψυχικής οδύνης που καθορίζει τη ζωή του, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τώρα, με έναν τρόπο μοναδικό στην απλότητά του και συγκλονιστικό στην αλήθεια του.

Το βιβλίο προκαλεί δέος πρώτα για τη γενναιότητά του συγγραφέα να αποκαλύψει την ευαλωτότητά του, και έπειτα για τη δύναμη της σκέψης του, να κάνει όσες αφαιρέσεις απαιτούνται ώστε να γίνει κατανοητό κάτι τόσο περίπλοκο όσο ο ψυχισμός του.

Ο Μουζέλης δεν παίρνει τον εαυτό του στα σοβαρά και αυτό του δίνει τη δυνατότητα να περιγράψει όσα συμβαίνουν μέσα του με την ακρίβεια ενός οξυδερκούς τρίτου, ενός σοφού παρατηρητή. Άλλωστε, η γραφή πάντα ήταν γι αυτόν, τον «παθολογικά αφηρημένο» διανοητή, ένας τρόπος να βάλει σε τάξη το εσωτερικό του χάος. Ετσι, έχει μεγάλη ευκολία να εκφράσει με λέξεις ψυχικές καταστάσεις δύσκολες ακόμη και να τις περιγράψει κανείς.

«Η πρώτη εμπειρία της κατάθλιψης ήρθε στα 15 μου. (…) Ένα εσωτερικό τείχος εμπόδιζε κάθε άνοιγμα προς τον άλλον. Ένα τείχος από βαμβάκι. Γιατί ο πόνος δεν ήτν σουβλερός, έντονος κεντρωμένος, Ήταν διάχυτος, μουντός, αποπνικτικός. Ήταν σαν να ήμουν μέσα σε μια λαστιχένια φυλακή, χωρίς ρωγμές, χωρίς παράθυρα, χωρίς πιθανότητα απόδρασης».

Ο Ν. Μουζέλης δεν κάνει καμία προσπάθεια να σαγηνεύσει τον αναγνώστη ούτε να διεγείρει το θυμικό, δεν καταφεύγει σε καμία επιτήδευση ή τεχνική εντυπωσιασμού. Θέλει απλώς να αφηγηθεί μια ιστορία, την ιστορία μιας πολύ δικής του, αναπόδραστης και ανελέητης μάχης: «Η εσωτερική μου διαδρομή χαρακτηρίζεται «από έναν συνεχή αγώνα ανάμεσα σε ένα κομμάτι του εαυτού ου που συνεχώς υπονομεύει ό,τι κάνω και σε ένα άλλο που αντιστέκεται σ’ αυτή την υπονόμευση. Είναι ένα ταξίδι χωρίς τελειωμό. Εγώ και ο συνταξιδιώτης μου ούτε τα βρίσκουμε ούτε μπορεί ο ένας να εγκαταλείψει τον άλλον. Πρόκειται για ένα ταξίδι που ξεκίνησε από τα εφηβικά μου χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.»

Δοκίμασε τα πάντα: Ψυχανάλυση, ψυχοθεραπεία, εναλλακτικές θεραπείες, φάρμακα. Αυτό που τον βοηθά πολύ είναι ο διαλογισμός. Ίσως γιατί «η καταναγκαστική σκέψη σε εγκλωβίζει σε έναν χώρο μη ύπαρξης». Έτσι, όταν καταφέρνει να περιθωριοποιεί τις αρνητικές σκέψεις και να αφήνεται στη σιωπή, να υπάρχει χωρίς να δρα, όπως το χάζεμα που έκανε μικρός, ονακουφίζεται από το εσωτερικό του βάρος

«Κάθε πρωί το ίδιο άγχος, ο ίδιος πόνος. (…) Κάθε φορά που με επισκέπτεται είναι σαν να έρχεται πρώτη φορά, (…) Είναι σαν τον ερωτευμένο που καθώς ξυπνάει βλέπει την αγαπημένη του για πρώτη φορά. Μόνο που εδώ δεν πρόκειται για αγαπημένη - πρόκειται για θάνατο».

Αν διαβάσει κανείς το ακαδημαϊκό βιογραφικό του και μετρήσει διεθνείς διακρίσεις, δημοσιεύσεις στα πιο σπουδαία επιστημονικά περιοδικά, εκατοντάδες παραπομπές στα συγγράμματα του, θα απορήσει πώς κατάφερε τόσο πολλά έχοντας να αντιμετωπίσει τόσα εμπόδια.

Και σίγουρα, θα αγαπήσει τον μαθητή που, εσωτερικός στο Αμερικανικό Κολέγιο, έκανε αταξίες για να του απαγορευτεί η έξοδος το Σαββατοκύριακο και τον διαπρεπή καθηγητή που, όταν δεν αισθάνεται καλά, παίρνει αποφάσεις με τη μέθοδο “κορόνα ή γράμματα”, ακολουθεί ό,τι δείξει το κέρμα και αφήνεται στην τυχαιότητα, σταθερά προσηλωμένος στο επέκεινα, “στον κόσμο πέρα από τον κόσμο, στο είναι πέρα από το είναι”.